Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

TOM XVIII

TOM XVIII

Spis treści (DOI)

więcej o

dr Piotr Pajor (ORCID iD), Instytut Historii Sztuki i Kultury Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, ul. Sławkowska 32, 31–014 Kraków

(DOI)

Streszczenie

Artykuł prezentuje próbę nowego spojrzenia na formę architektoniczną kościoła Klarysek w Starym Sączu. W dotychczasowej literaturze budowlę tę uważano najczęściej za przykład oddziaływania na Małopolskę architektury austriackiej, zarówno na poziomie układu przestrzennego, jak i stylu. Wskazywano też jednak na podobieństwo niektórych detali do rozwiązań zastosowanych w katedrze w Krakowie. Więcej wątpliwości budziło datowanie, tym bardziej, że źródła pisane nie są jednoznaczne. Budowę kościoła wzmiankowano w latach 80. XIII w., wkrótce po założeniu klasztoru przez św. Kingę, jednak konsekracja miała miejsce dopiero w roku 1332. Wielu badaczy sądziło więc, że obecna budowla przynajmniej częściowo powstała jeszcze w XIII wieku, później została tylko powiększona. Dodatkiem jeszcze późniejszym miałoby być sklepienie zachodniej części korpusu, ponad którą znajduje się empora zakonna.

Analiza form całego kościoła prowadzi jednak do wniosku, że jest on, pomijając przekształcenia nowożytne, budowlą jednorodną i najpewniej powstałą w ciągu jednej akcji budowlanej przed rokiem 1332. Najistotniejsze wnioski można jednak sformułować na podstawie maswerków, w których obficie zastosowano specyficzny motyw trójkąta sferycznego z wpisanym zaostrzonym tróliściem, w pierwszej ćwierci XIV wieku poza Francją powszechnie spotykany właściwie tylko w Nadrenii, zwłaszcza zaś na obszarze wokół Jeziora Bodeńskiego. Podobne motywy obecne są też w katedrze krakowskiej; w obu budowlach zastosowano też bardzo podobne wsporniki i żebra o profilu gruszkowym.

W rozważaniach o kościele Klarysek w Starym Sączu należy więc powrócić do tezy o warsztatowym związku tej budowli z katedrą w Krakowie, której twórców także wywodzi się z Górnej Nadrenii. Ponadto wydaje się, że budowla tej klasy nie mogła powstać bez wsparcia Władysława Łokietka i królowej Jadwigi, którzy utrzymywali z klasztorem sądeckim silne związki.

więcej o

dr Stefaniia Demchuk (ORCID iD), Zakład Historii Sztuki, Wydział Historii, Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, Volodymyrska str. 60, office 424, Kyiv – 01033

(DOI)

Summary

This paper looks at two engraving by Jacob Cornelisz. Van Oostsanen made for a prayer book entitled “Passio Domini Nostri Jesu Christi”, published in 1523. We explore the visual and narrative sources of these two suppers – Passover and Last supper, paired for the first time in a passion book text. How these images were related to the text written by an Amsterdam humanist and fervent Catholic Alardus van Amsterdam? How did the Suppers affect Eucharistic controversy started by reformers and Martin Luther in particular? Which affirmation did the engravings make within the Eucharistic controversy context?

We can conclude that the book “Passio Domini Nostri jesu Christi” edited by Alardus of Amsterdam and published by Doen Pietersz with engravings by Jacob Cornelisz. van Oostsanen can be considered a perfect example of the Counterreformation art created before the Council of Trent.

Nonconventional iconography and deviations in the storyline of the Passion had been employed on purpose. The Amsterdam humanist and artist countered Luther and his followers with a narrative and pictorials, including two suppers: the Passover and Last Supper; deviating from the canonical story line and established iconographic tradition in order to prove validity of the Catholic doctrine on the concept of the Eucharist at a time when it was sparking fiery debates with the reformers.

Therefore, Alardus intended to use the Passover as a proof of the validity of the Eucharist’s interpretation as a sacrifice. Following the God’s ordain the Jews sacrificed a lamb, marked the doors with its blood forcing the death to evade their houses and were eventually saved by following this routine. In order to ensure that salvation never failed they had to repeat this sacrifice on 10th day of each new year. Since the Passover has been always considered to be a direct prototype of the Last Supper and Christ’s sacrifice therefore a mass originating from the Passover had been taking over its features, regularity, and strict ritual and sacrifice (“a good deed”) paving the way for salvation. Whereas the Last Supper was intended to champion the Transubstantiation doctrine.

These methods allowed championing the doctrines branded by Luther as “captivities” of sacrament by finding irrefutable evidence in the Old and New Testaments. The Amsterdam Passion book dated 1523 represent an effort of the intellectual elite of the Northern Netherlands to restrain the spread of the Reformation that nonetheless will eventually succeed in conquering the north much faster than the south. However, “Passio Domini” is an invaluable source for the future researchers of the Reformation Eucharist controversy that took place in 1520s since its narrative and especially the visual background demonstrate the innovative capabilities of the Catholic party manifested at the early stage of a clash with Luther’s teaching.

więcej o

dr Mikołaj Getka-Kenig (ORCID iD), Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 53, 31–001 Kraków

(DOI)

Streszczenie

Sebastian Sierakowski opublikował swój bezprecedensowy polskojęzyczny podręcznik wiedzy architektonicznej z myślą o specyficznym społeczeństwie w szczególnym momencie historycznym, w którym powszechna i zarazem kompleksowa wiedza o klasycznych zasadach architektury miała być – w jego przekonaniu – bardzo temu społeczeństwu potrzebna i przydatna. „Wskrzeszenie” państwa polskiego pod postacią Księstwa Warszawskiego, nie tylko sprowadzające się do przywrócenia Polakom ich odwiecznej państwowości, ale i skutkujące daleko posuniętą reformą przedrozbiorowych stosunków wewnętrznych, miało szczególnie uzasadniać podjęcie tematu reformy budownictwa na forum publicznym, ze względu na jego kluczowe znaczenie dla jakości życia społecznego. Nawet jeżeli Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania nie spotkała się z szerszym zainteresowaniem ze strony współczesnych, a jej treść nie jest w pełni oryginalna (z naszego współczesnego punktu widzenia można by wręcz zarzucać Sierakowskiemu plagiat), jej publikację należy uznawać za ważne wydarzenie w dziejach polskiej myśli o architekturze nie tylko ze względu na niespotykaną wcześniej objętość i wielowątkowość. Mając za zadanie uczynić z elitarnego idiomu dobro powszechne, traktat Sierakowskiego przejawiał ambicję dostosowania społecznego zasięgu wiedzy architektonicznej do zmieniających się realiów, kształtowanych przez sytuację polityczną w napoleońskiej Polsce. 

więcej o

dr Agata Wójcik (ORCID iD), Instytut Malarstwa i Edukacji Artystycznej, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, ul. Podchorążych 2, 30–084 Kraków

(DOI)

Streszczenie

W roku 1906 władze Krakowa zdecydowały się powierzyć zaprojektowanie wnętrz restauracji w świeżo wyremontowanym Starym Teatrze artystom związanym z Towarzystwem Polska Sztuka Stosowana – Edwardowi Trojanowskiemu, Ludwikowi Wojtyczce, Eugeniuszowi Dąbrowie-Dąbrowskiemu, Józefowi Czajkowskiemu. Liczne przebudowy gmachu, przywrócenie mu funkcji teatru, a także brak zrozumienia dla sztuki stosowanej początku XX wieku doprowadził do ich bezpowrotnego zniszczenia. Zlecenie to pozwoliło artystom pokazać rozwiązania stylistyczne jakie proponowało Towarzystwo. Nie była to prosta droga inspiracji jedynie sztuką ludową, lecz czerpanie z szerzej pojętego dziedzictwa polskiego rzemiosła artystycznego i łączenie go z formami zwiastującymi XX-wieczny modernizm. Wnętrza w Starym Teatrze stały się przykładem, że polscy projektanci potrafią stworzyć rozwiązania, które nie będą kopią lub choćby inspiracją wnętrzami kawiarni wiedeńskich lub paryskich, lecz potrafią wytworzyć swój własny język form. Towarzystwo dzięki temu zleceniu mogło zaangażować do pracy miejscowych rzemieślników, z którymi od początku działalności starało się współpracować, a tym samym chciało nobilitować ich pracę, nawiązać nić współpracy artysta – rzemieślnik i pokazać publiczności, że opierając się jedynie na polskich siłach można zrealizować wysokiej klasy projekt. Omawiane i reprodukowane na łamach prasy wnętrza pozwoliły artystom na zaprezentowanie ich umiejętności, co skutkowało kolejnymi zleceniami na wnętrza i meble do instytucji publicznych i prywatnych mieszkań. Szeroko dyskutowane na początku XX wieku zagadnienia związane ze sztuką stosowaną, wytworzyły nawet w pewnym stopniu modę na wnętrza kawiarni, czy restauracji w stylu „polskiej sztuki stosowanej” co czasami skutkowało karykaturalnymi efektami lub ocierało się o kwestię plagiatowania projektów.

więcej o

dr Natasza Styrna (ORCID iD), Instytut Historii Sztuki i Kultury Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, ul. Sławkowska 32, 31–014 Kraków

(DOI)

Streszczenie

Szasza Blonder (1909–1949) był jednym z najbardziej aktywnych i utalentowanych członków przedwojennej I Grupy Krakowskiej. Mimo to o jego życiu i twórczości napisano do tej pory niewiele a jego interesujący dorobek nie został poddany dogłębniejszej analizie. Te dwa wątki, twórczość i koleje losu artysty splatają się w przypadku Blondera bardzo mocno. Jego rysunki i obrazy wypełniają postaci przyjaciół,  członków rodziny, domowe sprzęty, które zawsze miał pod ręką, pejzaże z rodzinnych stron. W każdym z tych przypadków artysta zdradzał bardzo emocjonalną postawę wobec studiowanego tematu. Był ekspresjonistą, portretując ludzi, z którymi się stykał, podobnie traktował świat wokół siebie, krajobrazy, które przesuwały się przed jego oczami, miejskie scenki, które często pojawiały się w jego pracach, najbanalniejsze otaczające go przedmioty. Równocześnie potrafił zachować dystans, to wszystko stanowiło dla niego przede wszystkim pożywkę, którą karmił swoje malarstwo, zaspakajał potrzebę wypowiedzenia się, wyrzucenia z siebie nadmiaru obserwacji.

Tworzył z niezwykłą pasją, gdy się patrzy na jego rysunki można powiedzieć wręcz gorączkowo. W jego pracach wyczuwa się jakąś zachłanność, żeby opisać wszystko co znajdowało się w zasięgu jego wrażliwości lepiej, dosadniej, potrzebę wypróbowania różnych środków wyrazu, sięgania po całkowicie odmienne konwencje stylowe, aby odkryć ich potencjał i wybrać najodpowiedniejszy z języków wypowiedzi. Podobna była biografia artysty, pełna nieoczekiwanych zwrotów, chwil niepokoju i rozdarcia, dylematów, z którymi starał się uporać – historia człowieka, który szukał swojego miejsca na ziemi, chyba bezskutecznie, miotany między podolską prowincją, skąd pochodził, Paryżem, Krakowem, Warszawą i innymi miejscami w ciągu jego dość krótkiego życia.

Co go wypchnęło z Polski do Paryża tak wcześnie? Dlaczego wrócił i wyjechał znowu? Dlaczego zamiast w Paryżu wolał studiować w Krakowie? Jeśli studia i kariera artystyczna w Polsce były dla niego atrakcyjne przez jakiś czas, nawet po paryskich doświadczeniach, dlaczego zdecydował się w końcu opuścić kraj i na stałe przenieść do Francji? Czy były to przemyślane wybory, czy raczej wynik przypadku, miotania się właśnie w trudnych okolicznościach między rozwiązaniami, z których żadne do końca mu nie odpowiadało? Odpowiedzieć  na te pytania pomagają zarówno zapiski, jak i prace artysty.

więcej o

dr hab. Andrzej Betlej, prof. UJ (ORCID iD), dr Agata Dworzak (ORCID iD), Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 53, 31–001 Kraków

(DOI)

Streszczenie

28 kwietnia odbyła się w naszym Instytucie wyjątkowa uroczystość – jubileusz siedemdziesięciolecia urodzin Pana Profesora Jana K. Ostrowskiego, połączony z wręczeniem dedykowanej Mu księgi pamiątkowej pt. VELIS QUOD POSSIS.

Nie sposób wyliczyć wszystkich znamienitych gości zebranych w Sali im. Karola i Karoliny Lanckorońskich, dość powiedzieć, że znaleźli się wśród nich m.in. Jacek Miler – Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Andrzej Kulig – Wiceprezydent Miasta Krakowa ds. Polityki Społecznej, Kultury i Promocji Miasta, Jego Magnificencja Rektor UJ prof. Wojciech Nowak,
prof. Jerzy Wyrozumski – Sekretarz Generalny Polskiej Akademii Nauk, prof. Franciszek Ziejka – Przewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, prof. Jan Święch i prof. Stanisław Sroka – Dziekani Wydziału Historycznego, prof. Jacek Purchla – Dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Przedstawiciele akademickich ośrodków historii sztuki z całej Polski.

Kulminacyjnym punktem uroczystości było wręczenie Profesorowi dedykowanej Mu księgi pamiątkowej. Monumentalny Festschrift pt. Velis quod possis. Studia z historii sztuki ofiarowane Profesorowi Janowi Ostrowskiemu, pod redakcją Andrzeja Betleja, Katarzyny Brzeziny-Scheuerer, Agaty Dworzak, Marcina Fabiańskiego, Piotra Krasnego, Michała Kurzeja i Dagny Nestorow, ukazał się nakładem Wydawnictwa Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”. Jest to wyraz najwyższego uznania środowiska polskich i zagranicznych historyków sztuki – w publikacji zawarto aż 74 artykuły związane z głównymi polami badawczymi Profesora. Znalazły się tam teksty uczniów Profesora, Jego przyjaciół i współpracowników, którzy w ten sposób starali się złożyć Jubilatowi podziękowanie za jego wieloletnią pracę, pomoc i inspirację w podejmowanych działaniach.

więcej o

dr hab. Andrzej Betlej, prof. UJ (ORCID iD), Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 53, 31–001 Kraków

(DOI)

Kronika Instytutu Historii Sztuki UJ za rok 2017 

więcej o

Afiliacje i dane kontaktowe

(DOI)

więcej o

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Tom XVIII czasopisma "MODUS. Prace z historii sztuki" został dofinansowany w ramach projektu: „Podniesienie poziomu umiędzynarodowienia czasopisma "MODUS. Prace z historii sztuki" poprzez utworzenie tłumaczenie tomów 18. i 19. na język angielski​" - zadanie finansowane w ramach umowy  nr 606/P-DUN/2018 ze środków  Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę”